Przemieszczamy się około 15 km na północ od Mucznego, do Smolnika (pozostajemy cały czas na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu), gdzie znajduje się prawdziwa perełka drewnianej architektury sakralnej Bieszczadów – cerkiew świętego Michała Archanioła.
Jak pisałam ostatnio, Bojkowie byli znakomitymi cieślami. Swoje umiejętności wykorzystywali między innymi właśnie przy wznoszeniu świątyń. Jako że byli wyznania prawosławnego, a po unii brzeskiej – grekokatolickiego, budowali cerkwie. Wiele z nich nie przetrwało masowej akcji wysiedleń. Były niszczone albo, opuszczone, popadały w ruinę.
Nie wszystkie cerkwie w Bieszczadach były bojkowskie. Przykładowo, zachodnie krańce tych gór to obszar przejściowy pomiędzy Łemkowszczyzną i Bojkowszczyzną, a tamtejsze świątynie reprezentują styl wschodniołemkowski (w innych rejonach też bywały różne miejscowe wpływy). Natomiast klasyczne cerkwie bojkowskie dominowały, jeśli mówimy o polskiej stronie Bieszczadów, w południowo-wschodniej części tych gór.
Są drewniane i trójdzielne – dzielą się na przedsionek, nawę i prezbiterium. Mają charakterystyczny łamany dach (zwieńczony ośmio- lub czworobocznymi kopułami) oraz daszek okapowy wokół. Budowniczy wzorowali się na cerkwiach bałkańskich, a także na barokowych kościołach katolickich. Ten wariant cerkwi bojkowskiej jest najbardziej klasyczny i właśnie taką świątynię możemy obecnie zobaczyć w Smolniku1.
Smolnik to mała wieś ulokowana w gminie Lutowiska, niedaleko wschodnich krańców pasma Otrytu, nad potokiem spływającym do Sanu. Od niegdyś smolistych (zabarwionych wyciekami ropy naftowej) kolorów wody potoku wywodzi się być może nazwa osady. Z jej dawnej zabudowy ostała się jedynie cerkiew. Została zbudowana w 1791 r. na miejscu starszej. Spójrz tylko na nią - jest cudna!
W 1951 r. cerkiew została opuszczona, jednak 18 lat później udało się ją wpisać do rejestru zabytków. Niestety, w międzyczasie była dewastowana i rozgrabiana. Obecnie pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego, a jej wyposażenie nie nawiązuje do dawnego obrządku wschodniego. Ikony, które się zachowały, trafiły do Muzeum-Zamku w Łańcucie i do Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie. Na ścianach cerkwi ostał się fragment polichromii.
Cerkiew w Smolniku znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
1 Istnieją jeszcze dwa inne warianty cerkwi bojkowskiej – z prostym kalenicowym nakryciem dachu oraz zbudowane na planie krzyża greckiego, ale o tym nie dziś:-).
(2024)
